Sa isang liblib na baryo sa San Pablo, tumatak sa isipan ng bawat taong nakakakilala sa kanya ang pangalan ni Ramon, hindi dahil sa angking galing o talino, kundi dahil sa matinding katamaran. Sa edad na sampu, mas pipiliin pa niyang maglaro o manood ng telebisyon kaysa magbasa o mag-aral. Naging malaking sakit ng ulo siya sa kanyang mga magulang, sina Aling Lydia at Mang Arturo, na araw-araw na lamang siyang pinapagalitan at pinapangaralan.
“Ramon, anak, magsipag ka naman sa pag-aaral. Hindi habang buhay ay nandito kami ng tatay mo para suportahan ka,” pangaral ni Aling Lydia na tila ba hangin lamang para sa anak. Samantala, ang kanyang ama, si Mang Arturo, ay mas matindi ang pagdisiplina. “Ramon, bakit hindi ka na lang tumulong sa bukid kung ayaw mong mag-aral? Ano ba ang gusto mong mangyari sa buhay mo?” Matalim niyang tanong. Ngunit sa kabila ng lahat ng sermon at pangaral, lalo lamang tumigas ang ulo ni Ramon. Para sa kanya, walang saysay ang pag-aaral sa paaralan at mas masarap ang magsaya at magpalipas ng oras.
Dumating ang araw ng ‘Recognition Day’ sa kanilang paaralan. Dito, lalong nag-alab ang damdamin ng kanyang magulang. Habang ang mga magulang ni Paulo, ang kapitbahay at kalaro ni Ramon, ay buong pagmamalaking inaabot ang medalya ng kanilang anak, si Ramon naman ay nakaupo lamang sa isang tabi, tahimik at parang walang pakialam. Ngunit sa loob-loob niya, dinudurog siya ng inggit at hiya. Pagdating nila sa bahay, hindi na nakapagpigil si Mang Arturo. “Ramon, nakakahiya ka. Habang ang ibang bata ay nagsusumikap, ikaw ano? Wala kang mararating sa buhay!” Ang mga salitang ito ay parang mga punyal na tumagos sa kanyang puso, ngunit imbes na magbago, nagtanim siya ng galit sa kanyang damdamin.
Sa paglipas ng panahon, lalong lumala ang sitwasyon. Ayaw na pumasok ni Ramon sa paaralan at mas pipiliin pa niyang magpalipas ng oras sa kanto kasama ang mga kaibigan. Naging malaking problema siya sa kanyang pamilya, lalo na kay Mang Arturo, na araw-araw na sinisita ang kanyang pagiging walang direksyon. Isang gabi, matapos ang kanilang hapunan, umabot sa sukdulan ang galit ni Mang Arturo. “Kung ayaw mong magbago ng buhay mo, lumayas ka na rito! Hindi kita kayang tustusan kung wala kang balak na ayusin ang buhay mo!”
Ang mga salitang ito ay parang kidlat na tumama sa puso ni Ramon. Walang sabi-sabi, kinuha niya ang kanyang lumang bag, isinilid ang ilang damit, at tahimik na lumabas ng bahay. Si Aling Lydia, na umiiyak, ay hinabol ang anak, ngunit pinigilan siya ni Mang Arturo. “Hayaan mo siya, Lidya. Baka sa labas ay matuto siyang magsikap.” Habang naglalakad sa dilim, pakiramdam ni Ramon ay iniwan siya ng buong mundo. Ngunit sa likod ng sakit, may isang pangako siyang binitawan sa sarili: “Balang araw, ipapakita ko sa inyo na hindi ako walang silbi.”
Kinabukasan, natagpuan siya ng kanyang tiyuhin, si Tio Ernesto, na nakaupo sa isang lumang terminal ng jeep. Nang marinig ang kanyang kwento, niyaya siya nitong sumama sa bayan ng San Miguel. “Doon, may maipapakita kang galing, iho. Hindi sa eskwela nasusukat ang lahat ng bagay,” payo ni Tio Ernesto. Doon nagsimula ang bagong kabanata sa buhay ni Ramon, malayo sa pamilya, ngunit mas malapit sa pagtuklas sa sarili.
Dinala siya ni Tio Ernesto sa kanyang maliit na junk shop, isang lugar na puno ng mga kalakal na walang halaga para sa iba—mga tambak ng bakal, plastic, at bote. “Ang mga bagay na walang halaga sa iba, dito nagkakaroon ng panibagong gamit,” wika ni Tio Ernesto. “Ganyan din ang tao. Kung marunong kang magtiyaga at dumiskarte, makakahanap ka ng halaga kahit saan.” Ang mga salitang ito ay umukit sa isipan ni Ramon at naging inspirasyon niya.
Sa simula, nahirapan siya. Madalas siyang masugatan, mapagod, at maging madungis. Ngunit iba ang pakiramdam niya ngayon. Walang mga sermon o pangungutya. Ang bawat patak ng pawis ay parang aral na unti-unting bumabalik sa kanyang isipan. Natuto siyang makipag-usap sa mga customer, makipagtawaran, at makipagkaibigan. Ang dating mahiyain at tamad na bata ay unti-unti nang nagbabago.
Napansin ni Ramon na may potensyal ang negosyo. Nagsimula siyang magmungkahi kay Tio Ernesto na palakihin ang kanilang negosyo. “Hindi sapat ang ideya, kailangan ng tiyaga at tapang para sa katuparan,” paalala ng kanyang tiyuhin. Sa tulong at gabay ni Tio Ernesto, ang dating tamad na bata ay naging isang masipag at matalinong indibidwal na. Dito niya naramdaman ang kakaibang tuwa—ang pakiramdam na mayroon na siyang patutunguhan sa buhay. Sa edad na bente, nagdesisyon siyang subukan na ang tumayo sa sarili niyang mga paa.
Sa maliit na puhunan na naipon niya mula sa ilang taon niyang pagtatrabaho at may dagdag tulong mula kay Tio Ernesto, nakabili siya ng isang maliit na lote at itinayo ang kanyang sariling junk shop. Hindi naging madali ang kanyang simula. Kakaunti ang customer at madalas siyang pagtawanan ng iba. Nakaranas din siya ng panloloko, na halos mawalan siya ng pag-asa. Ngunit tuwing babalik sa kanyang alaala ang mga salitang “Wala kang mararating kung tatamad-tamad ka,” lalo siyang ginaganahang magsikap.
Hindi niya hinayaan na maging hadlang ang kawalan ng diploma. Ginawa niyang aral ang bawat pagkatalo. Natuto siyang maging maingat, kilatisin ang bawat kalakal, at higit sa lahat, pahalagahan ang tiwala ng tao. Unti-unti, kumalat ang kanyang pangalan bilang isang mapagkakatiwalaan at masipag na negosyante. Ang dating tinatawag na “tamad” ay naging si Ramon, ang may-ari ng isang lumalaking junk shop.
Mabilis na lumipas ang labinlimang taon. Si Ramon, na ngayon ay isang matagumpay na negosyante, ay hindi pa rin nakakabalik sa kanilang baryo. Samantala, sa San Pablo, tumanda na sina Mang Arturo at Aling Lydia. Ang sakit ng nakaraan ay nanatili pa rin sa kanilang puso. Isang umaga, nakita ni Mang Arturo sa diyaryo ang larawan ni Ramon, nakikipagkamay sa alkalde, na may headline na “Junk Shop King Ramon Delgado donates new school building for San Pablo.”
Nanginginig ang kamay ni Mang Arturo habang binabasa ang balita. Hindi siya makapaniwala. “Anong klase akong ama? Tinakwil ko siya dahil akala ko’y wala siyang mararating. Pero siya pa ang nagtagumpay sa buhay,” bulong niya, habang ang mga luha ay nagsisimulang tumulo. Kumalat ang balita sa buong baryo, at lahat ay nagulat at humanga sa tagumpay ng dating batang tinatawag nilang tamad.
Isang hapon, pagkatapos ng ilang linggo mula nang lumabas ang balita, nagdesisyon si Ramon na bumalik sa kanilang baryo. Habang papalapit ang kanyang sasakyan, bumabalik ang lahat ng alaala—ang mga gabing puno ng sermon, ang pag-alis niya sa bahay na may sugat ang puso, at ang pangakong binitawan niya sa sarili na magiging matagumpay siya.
Nang bumaba siya sa sasakyan, agad siyang napansin ng mga kapitbahay. Nakasuot ng simpleng polo, may dala-dalang mga kahon ng pagkain, at walang bakas ng yabang sa kanyang mukha. Lumabas sa bahay sina Mang Arturo at Aling Lydia, na parehong natigilan. “Anak, ikaw na ba ‘yan?” mahinang sambit ni Aling Lydia, at agad na niyakap ang anak.
Si Mang Arturo naman, na nanginginig ang tuhod, ay halos hindi makatingin sa kanyang anak. “Anak, patawarin mo ako. Masyado akong naging mahigpit,” bulong niya, habang pinipigilan ang luha. Ngumiti si Ramon at sinabing, “Tay, Nay, hindi po ako galit sa inyo. Sa totoo lang po, kung hindi niyo ako pinaalis noon, baka hindi ko po natutunan ang halaga ng pagsisikap.” Idinagdag niya na ang mga salita ng kanyang ama ay naging inspirasyon niya para magsumikap sa buhay.
Sa pagbalik ni Ramon, hindi lamang negosyo ang kanyang naipundar kundi higit pa roon, naibalik niya ang tiwala at pagmamahalan sa kanyang pamilya. Naging inspirasyon siya sa buong baryo. Ang dating tinatawag na “Juan Tamad” ay nagbigay-daan sa pag-asa na posible pa ring magtagumpay kahit hindi perpekto sa pag-aaral, basta may sipag at tiyaga.
Sa huling pagkakataon, habang nakaupo si Ramon sa harap ng kanilang lumang bahay at nakatanaw sa papalubog na araw, bumulong siya sa sarili, “Hindi man ako naging honor student, pero narito ako ngayon. Ang diploma ay mahalaga, oo. Pero ang tunay na tagumpay ay nasa sipag, tiyaga, at tamang puso.” At sa kanyang ngiti, tinuldukan niya ang kwento ng isang batang minsang itinuring na walang silbi, ngunit sa huli, siya pa ang naging pinakamagandang halimbawa ng tunay na tagumpay.
